Kategori: Blogu Etiketat: #ENVIRONMENT
Në thellësi të kujtimeve të popullatës vendase, lumi Graçanka dikur ishte burimi i jetës së komunitetit lokal, burim jete dhe peizazhe të bukura. Sot, i njëjti lum po bëhet dëshmitar i dekadave të neglizhencës mjedisore. Skenat e ujit të turbullt dhe erërave të këqija janë bërë pjesë integrale e përditshmërisë për banorët e Graçanicës, Llaplla Sellës dhe Preocës, duke lënë ndjesi nostalgjike për të gjithë ata që dikur me krenari e quanin këtë zonë shtëpinë e tyre.
Lumi Graçanka, dikur zemra e komunitetit lokal, tani po bëhet burim rreziku. Dikur i pastër, uji i këtij lumi tani mbart barrën e dekadave të ndotjes, e cila kërcënon jo vetëm ekosistemin, por përbën edhe një rrezik serioz për shëndetin e popullatës vendase. Skenat e ujit të turbullt të shoqëruara me një erë të keqe të padurueshme fatkeqësisht janë bërë dukuri e përditshme për banorët e Graçanicës, Lapllasellës dhe Preocës. Një nga fajtorët e kësaj fatkeqësie ekologjike është vendgrumbullimi i mbeturinave, një depozitë mbetjesh minerare që përbën një kërcënim serioz për ruajtjen e lumit dhe shëndetin e popullsisë vendase. Vitet e eksploatimit të minierave nga miniera e Kisnicës kanë prodhuar sasi të mëdha mbeturinash të vendosura afër fshatit Graçanicë dhe përgjatë brigjeve të lumit Graçanka në burimin e tij. Këto mbeturina, të njohura në komunitet si “Jalovina”, zënë një sipërfaqe prej 40-50 hektarësh në afërsi të fshatit Graçanicë.
Sterilet janë bërë simbol i kohërave të kaluara për banorët e komunës së Graçanicës kur përgjegjësia mjedisore dhe shëndeti i njerëzve nuk ishin prioritet, por vetëm përfitim ekonomik. Minierat jooptimale kanë lënë gjurmë të metaleve të rënda, veçanërisht plumbit, i cili përbën një rrezik serioz për shëndetin. Këto mbetje plumbi, të padukshme por vdekjeprurëse, kanë depërtuar në tokën, ujin dhe ajrin vendas, duke e kthyer mjedisin dikur të shëndetshëm në vrasës të heshtur të popullatës vendase dhe më gjerë. Fatkeqësisht, efektet e dukshme të këtij helmimi mund të shihen vetëm në verë, për shkak të mungesës së reshjeve atmosferike, pluhuri toksik portokalli nga sterilat mbështjell disa vendbanime në afërsi të tij.
Përveç sterileve, faktorë të tjerë kontribuojnë më tej në ndotjen e ujit në lumin Graçanka, si ujërat e zeza dhe mbetjet fekale, ujërat atmosferike dhe hedhja e papërgjegjshme e mbeturinave nga banorët vendas, duke rënduar më tej ekosistemin. Përveç këtyre burimeve të njohura, ekziston shqetësimi për praninë e mbetjeve kimike që derdhen në lumë, burimet e të cilave ende nuk janë identifikuar plotësisht. Origjina e saktë e këtyre mbetjeve kimike fatkeqësisht nuk është hetuar mjaftueshëm nga shërbimet inspektuese apo institucionet tjera përkatëse dhe problemi mbetet se ndotja e tillë vazhdon të ndodhë pa kontrollin dhe parandalimin adekuat të kësaj praktike.
Në shek. Edhe pse ka një bollëk të strategjive mjedisore, rekomandimeve, premtimeve dhe politikave të dedikuara për mbrojtjen e mjedisit në Kosovë, problemi i mbeturinave në Graçanicë dhe ndotja e lumit Graçanka mbetet i pazgjidhur. Mungesa e kujdesit adekuat për këtë problem ka gjithnjë e më shumë pasoja negative që rrezikojnë drejtpërdrejt shëndetin e popullatës lokale.
Lind pyetja: pse na mungon vullneti për ta zgjidhur këtë problem?
Së pari, faktorët politikë luajnë një rol vendimtar në mungesën e vullnetit për të zgjidhur këtë problem. Interesat e aktorëve politikë, të lidhura me interesat ekonomike ose ruajtjen e pushtetit politik, mund të kundërshtohen me nevojat e mbrojtjes së mjedisit dhe shëndetit të njeriut, sepse një problem i tillë nuk shihet si një mjet për të rritur fuqinë politike dhe për të arritur interesa politike ose ekonomike. Gjithashtu, mungesa e stabilitetit politik dhe e koordinimit ndërmjet niveleve të ndryshme të qeverisjes e bën të vështirë zbatimin e masave efektive për adresimin e problemeve të tilla mjedisore.
Së dyti, barrierat ekonomike mund të kufizojnë mundësitë për financim adekuat dhe zbatimin e projekteve për pastrimin dhe riparimin e zonave të ndotura si mbetjet. Mungesa e investimeve dhe burimeve mund të parandalojë menaxhimin efektiv të mbetjeve dhe zbatimin e zgjidhjeve teknologjike që do të reduktonin ndotjen.
Përkundër një fluksi të konsiderueshëm të mjeteve nga subjektet ndërkombëtare, këto fonde kryesisht nuk kanë prioritet zgjidhjen e problemeve mjedisore, gjegjësisht në këtë rast problemeve në komunën e Graçanicës. Në të kaluarën ka pasur ndërhyrje të vogla nga organizatat ndërkombëtare që fatkeqësisht nuk kanë kontribuar në zgjidhjen afatgjatë të këtij problemi.
Faktorët institucionalë, duke përfshirë mungesën e rregulloreve adekuate, mbikëqyrjes dhe zbatimit të ligjit, gjithashtu kontribuojnë në mungesën e vullnetit për të zgjidhur problemin. Bashkëpunimi i pamjaftueshëm ndërmjet institucioneve përkatëse, si dhe mungesa e transparencës dhe llogaridhënies në menaxhimin e çështjeve mjedisore, vështirësojnë gjetjen e zgjidhjeve efektive.
Së fundi, mungesa e ndërgjegjësimit dhe edukimit për rëndësinë e mbrojtjes së mjedisit mund të kontribuojë në mungesën e vullnetit për të vepruar. Qytetarëve dhe aktorëve të tjerë relevantë, për shkak të problemeve dekadash të pazgjidhura, kanë fituar një ndjenjë pafuqie se çdo veprim i tyre mund të sjellë ndryshime pozitive në zgjidhjen e këtij problemi.
Në thelb, zgjidhja e problemit të ndotjes së lumit Graçanka dhe mbetjeve kërkon një kombinim të vullnetit politik, mbështetjes ekonomike, reformave institucionale dhe edukimit për të siguruar që çështjet mjedisore të trajtohen si prioritet dhe të adresohen në mënyrë adekuate në interes të të gjithë qytetarëve.
Efektet e mungesës së vullnetit për zgjidhjen e problemit të ndotjes së lumit Graçanka dhe mbeturinave janë të gjera dhe serioze.
Ndotja e këtyre zonave shkakton degradim të rëndë mjedisor, i cili është një nga problemet kryesore me të cilat përballet komuniteti lokal. Çdo vit pa marrjen e masave adekuate të mbrojtjes dhe rehabilitimit kontribuon në degradimin e mëtejshëm të ekosistemit natyror të lumit. Kjo jo vetëm që çon në humbjen e biodiversitetit, por gjithashtu prish ekuilibrin natyror të të gjithë zonës, jo vetëm të komunitetit lokal. Veçanërisht shqetësues është fakti se në afërsi të mbeturinave gjendet një liqen që përdoret për furnizimin me ujë të pijshëm të pjesës më të madhe të Prishtinës dhe komunës së Graçanicës. Kjo më tej thekson seriozitetin e problemit sepse ndotja lidhet drejtpërdrejt me shëndetin dhe sigurinë e ujit të përdorur nga një pjesë e madhe e popullatës së Kosovës.
Rreziqet shëndetësore janë gjithashtu shumë serioze. Prania e metaleve të rënda, si plumbi, në ujë, tokë dhe ajër, përbën kërcënim serioz për shëndetin e popullatës lokale. Një ndotje e tillë mund të çojë në probleme të ndryshme shëndetësore, duke përfshirë çrregullime neurologjike, probleme të zhvillimit te fëmijët, sëmundje të frymëmarrjes dhe rritje të rrezikut të kancerit. Pa masa urgjente për rehabilitim, këto rreziqe shëndetësore do të vazhdojnë të rriten dhe të rrezikojnë mirëqenien e komunitetit lokal.
Ndikimet ekonomike të ndotjes janë gjithashtu të rëndësishme. Ndotja e lumit Graçanka dhe rrethinës së tij mund të ketë pasoja të rënda për ekonominë lokale. Për shembull, bujqësia, blegtoria dhe peshkimi, të cilat mbështeten në ujë dhe tokë të pastër, përballen me rendimente të reduktuara dhe humbje ekonomike. Për më tepër, perceptimi negativ i zonës për shkak të ndotjes mund të pengojë turistët dhe investitorët, duke përkeqësuar më tej situatën ekonomike.
Një veprim urgjent është i nevojshëm nga aktorët politikë, ekonomikë dhe institucionalë për të adresuar këtë çështje, duke garantuar mbrojtjen e mjedisit dhe të ardhmen e brezave që do të vijnë. Dështimi për të vepruar me vendosmëri vetëm sa do ta thellojë krizën dhe do të zgjasë vuajtjet e atyre që preken drejtpërdrejt nga pasojat e ndotjes. Është koha për përpjekje të synuara dhe përkushtim të palëkundur për të siguruar një të ardhme më të pastër, më të shëndetshme dhe më të qëndrueshme për të gjithë.
